فشار خون پایین یا هیپوتانسیون زمانی رخ میدهد که میزان فشار خون بدن به کمتر از ۶۰ / ۹۰ میلیمتر جیوه برسد. زمانی که فشار خون شما پایین است، ممکن است احساس سرگیجه، خستگی یا غش داشته باشید. فشار خون پایین به این معناست که خون کافی به اندام‌ها و مغز نمی‌رسد و اگر طولانی شود، میتواند باعث مشکلات جدی مانند شوک، سکته یا نارسایی کلیه شود.
خوشبختانه، در بسیاری از موارد می‌توان فشار خون پایین را با راهکارهای خانگی ساده مثل نوشیدن آب کافی، مصرف نمک مناسب و خوردن وعدههای کوچک به سرعت تنظیم کرد. در این مقاله، شما می‌آموزید فشار خون پایین چیست، چه علائمی دارد و چگونه با روشهای طبیعی آن را افزایش دهید، و در چه مواقعی نیاز به مراجعه به پزشک دارید.
فشار خون پایین چه علائمی دارد؟
فشار خون پایین ممکن است در برخی افراد بدون هیچ علامتی باشد و در این افراد معمولاً نگرانی ایجاد نمی‌کند. با این حال، در برخی موارد میتواند باعث کاهش جریان خون به اندام‌ها و مغز شود و نیاز به اقدام فوری داشته باشد.
علائم رایج فشار خون پایین
- سرگیجه یا احساس سبکی سر، مخصوصاً هنگام ایستادن یا تغییر سریع وضعیت بدن
- غش یا از دست دادن هوشیاری
- خستگی و ضعف
- عدم توانایی تمرکز بر کارها
- تاری یا کاهش دید
- تهوع یا ناراحتی معده
علائم ناشی از تغییر وضعیت بدن: برخی افراد فقط هنگام ایستادن یا تغییر سریع موقعیت بدن دچار علائم میشوند. این نوع فشار خون پایین به آن هیپوتانسیون ارتواستاتیک گفته میشود و معمولاً خطرناک نیست، مگر اینکه باعث غش یا سقوط ناگهانی شود.
علائم شدید و وضعیت اضطراری (شوک): در موارد جدی، فشار خون پایین میتواند منجر به شوک شود. شوک یک وضعیت پزشکی اضطراری است که به دلیل کاهش شدید جریان خون به اندام‌ها ایجاد میشود و میتواند به آسیب جدی به قلب و مغز منجر شود.
علائم شوک عبارت‌اند از:
- تنفس سریع یا کم‌عمق
- پوست سرد، مرطوب و رنگپریده
- گیجی یا سردرگمی
- ضربان قلب سریع اما ضعیف
- نبض ضعیف و نامنظم
در صورتی که فردی هر یک از علائم شوک را تجربه کند، نیاز به کمک پزشکی فوری دارد.
دلایل فشار خون پایین
فشار خون پایین میتواند دلایل متعددی داشته باشد که در ادامه به مهم ترین آنها اشاره می کنیم :
کمبود مواد مغذی و مشکلات تغذیه‌ای
مهم ترین علت فشار خون پایین کمبود مواد مغذی در بدن است. کمبود ویتامین B12، فولیک اسید و آهن میتواند مانع از تولید کافی گلبول‌های قرمز سالم شود و در نتیجه فشار خون کاهش یابد. این نوع کم‌خونی یکی از شایع‌ترین علل فشار خون پایین است.
کمآبی و کاهش حجم خون
کمآبی و کاهش حجم خون نیز دلیل مهم دیگری برای کاهش فشار خون است. وقتی بدن آب کافی ندارد، حجم خون کاهش می‌یابد و خون کافی به اندام‌ها نمی‌رسد. کمآبی ممکن است ناشی از تب، استفراغ، اسهال شدید، مصرف بیش از حد داروهای دیورتیک یا ورزش شدید باشد.
تغییرات دوران بارداری
در دوران بارداری فشار خون پایین شایع است، زیرا تغییرات هورمونی و گشاد شدن رگ‌های خونی باعث افت فشار خون میشود. این حالت معمولاً در ۲۴ هفته اول بارداری دیده میشود و پس از زایمان، فشار خون به سطح طبیعی خود بازمی‌گردد.
فشار خون طبیعی در دوران بارداری
بیماری‌ها و مشکلات قلبی
مشکلات و بیماریهای قلبی نیز می‌توانند فشار خون را کاهش دهند. افرادی که دچار حمله قلبی، نارسایی قلب، بیماری دریچه‌های قلب یا کندی ضربان قلب (برادی کاردی) هستند، ممکن است کاهش فشار خون را تجربه کنند.
عفونت‌ها و واکنشهای آلرژیک
عفونتهای شدید و واکنشهای آلرژیک می‌توانند باعث افت ناگهانی فشار خون شوند. زمانی که یک عفونت شدید وارد جریان خون میشود یا شوک عفونی ایجاد می‌کند، فشار خون به شدت پایین می‌آید. همچنین واکنش آلرژیک شدید یا آنافیلاکسی میتواند کاهش ناگهانی فشار خون ایجاد کند و نیاز به مراقبت فوری دارد.
تاثیر داروها
مصرف برخی داروها نیز یکی از دلایل کاهش فشار خون است. داروهای فشار خون مانند دیورتیک‌ها، بتابلوکرها و آلفا بلاکرها، داروهای پارکینسون مثل پرامی‌پکسول، ضدافسردگی‌های سه‌حلقه‌ای و حتی داروهای اختلال نعوظ، به ویژه در ترکیب با نیتروگلیسیرین، می‌توانند فشار خون را کاهش دهند.
سایر عوامل خطر
عوامل دیگر که خطر فشار خون پایین را افزایش می‌دهند شامل سن بالای ۶۵ سال، بیماریهای زمینه‌ای مانند پارکینسون، دیابت و مشکلات قلبی، و همچنین مصرف الکل یا مواد مخدر هستند. این عوامل در کنار هم می‌توانند باعث افت فشار خون و ایجاد علائم مرتبط شوند.
درمان‌های خانگی و طبیعی برای افزایش فشار خون
در ادامه با درمان‌های خانگی آشنا می شویم که به بهبود فشار خون پایین کمک کرده و شرایط جسمی را در مدت کوتاهی متعادل می‌کنند.
افزایش مصرف نمک در رژیم غذایی
افرادی که فشار خون پایین دارند، به‌ویژه اگر دریافت روزانه سدیم آنها کم باشد، می‌توانند با مصرف کمی بیشتر نمک به بهبود فشار خون خود کمک کنند. نمک با افزایش حجم خون و بهبود گردش خون باعث بالا رفتن فشار خون میشود. پزشک معمولاً توصیه می‌کند که افزایش مصرف سدیم به‌صورت کنترلشده انجام شود تا از ایجاد فشار خون بالا جلوگیری شود.
خوراکی‌هایی مانند زیتون، شورها، سوپ‌های کنسروی و چاشنی‌هایی مثل سس سویا می‌توانند به افزایش سدیم روزانه کمک کنند، البته همیشه باید میزان نمک مصرفی با دقت کنترل شود.
اصلاح رژیم غذایی
اگر فشار خون پایین ناشی از کمبودهای تغذیه‌ای باشد، اصلاح رژیم غذایی اهمیت زیادی دارد. کمبود ویتامین B12، فولیک اسید یا آهن میتواند باعث کم‌خونی و در نتیجه کاهش فشار خون شود. مصرف خوراکی‌های سرشار از این ویتامینها و مواد معدنی یا استفاده از مکمل‌ها با نظر پزشک میتواند به بهبود فشار خون کمک کند.
نشستن با پاهای ضربدری
نشستن با پاهای ضربدری میتواند به افزایش فشار خون کمک کند. این کار با محدود کردن جریان خون در پاها باعث افزایش موقتی فشار خون در افراد مبتلا به افت فشار میشود. افرادی که دچار سرگیجه یا ضعف ناگهانی هستند هم می‌توانند از این تکنیک استفاده کنند.
نوشیدن آب کافی برای حفظ حجم خون
نوشیدن آب کافی نقش مهمی در جلوگیری از کاهش فشار خون دارد، زیرا کمآبی یکی از دلایل اصلی افت فشار است. نوشیدن آب کافی باعث افزایش حجم خون و بهبود جریان آن میشود و از بروز سرگیجه، ضعف یا غش جلوگیری می‌کند.
مصرف وعدههای غذایی کوچک و متعدد
خوردن وعدههای غذایی سنگین میتواند باعث افت فشار بعد از غذا شود. خوردن وعدههای کوچک‌تر و تعداد بیشتر در طول روز به بدن کمک می‌کند تا فشار خون پایدار بماند و از کاهش ناگهانی آن پس از خوردن غذا جلوگیری شود.
استفاده از جورابهای واریس و جورابهای فشاری
جورابهای فشاری از تجمع خون در پاها جلوگیری می‌کنند و با کاهش فشار روی رگ‌های پا، جریان خون را به سمت بالا هدایت می‌کنند. این کار میتواند از سرگیجه، ضعف و علائم مرتبط با فشار خون پایین جلوگیری کند و به بهبود گردش خون کمک بزرگی داشته باشد.
پرهیز از تغییر ناگهانی وضعیت بدن
بلند شدن سریع از حالت نشسته یا خوابیده میتواند باعث افت فشار خون شود که به آن افت فشار وضعیتی گفته میشود. این وضعیت موجب سرگیجه یا حتی غش میشود. بلند شدن آهسته و مرحله‌به‌مرحله میتواند از این مشکل جلوگیری کند.
بالا آوردن سر هنگام خوابیدن
بالا بردن سر در زمان خواب یا استفاده از چند بالش میتواند به تعادل فشار خون کمک کند و به کاهش علائم افت فشار در طول روز، به‌ویژه در افراد مبتلا به افت فشار وضعیتی، کمک کند.
کاهش دمای محیط
قرار گرفتن در محیط‌های بسیار گرم، حمام داغ یا سونا میتواند باعث افت فشار خون شود. افرادی که دچار افت فشار هستند بهتر است دمای حمام را پایین‌تر نگه دارند و از قرارگیری طولانی‌مدت در محیط‌های گرم خودداری کنند تا از بروز علائم جلوگیری شود.
چه زمانی فشار خون پایین نیاز به مراجعه به پزشک دارد؟
اگر بعد از استفاده از روشهای خانگی هنوز علائم ادامه داشت یا شدت گرفت، باید ارزیابی پزشکی انجام شود تا علت اصلی مشخص شود.
مواردی که حتما باید به پزشک مراجعه کنید:
- سرگیجه شدید یا غش کردن پشت‌سرهم
- تپش قلب غیرعادی و ضربان خیلی کند یا خیلی تند
- فشار خون کمتر از 90 که با استراحت و مایعات بهتر نمی‌شود.
- احساس ضعف شدید، رنگ‌پریدگی یا سردی اندام‌ها
- تنگی نفس، درد قفسه سینه یا حالت تهوع مداوم
- افت فشار خون بعد از مصرف داروی جدید (ممکن است عارضه جانبی باشد)
- افت فشار همراه با تب، اسهال یا کمآبی شدید با (احتمال شوک)
- افت فشار شدید در زمان بارداری
نکته مهم: اگر هرکدام از علائم به‌صورت ناگهانی و شدید ظاهر شد، مراجعه فوری ضروری است.
نتیجه‌گیری و حالت های مختلف فشار خون
فشار خون پایین معمولاً خطرناک نیست، اما وقتی باعث سرگیجه، ضعف، تاری دید یا غش شود، نیاز به توجه دارد. بیشتر افراد می‌توانند با مایعات کافی، افزایش نمک، وعدههای غذایی کوچک‌تر، پوشیدن جوراب و انجام تغییرات ساده‌ی روزمره فشار خون خود را بالا ببرند. اگر با وجود این روش‌ها علائم ادامه پیدا کند، یا افت فشار ناگهانی و شدید باشد، مشاوره پزشکی ضروری است. شناخت علت اصلی و رسیدگی به آن، بهترین راه برای کنترل پایدار فشار خون است.
