تپش قلب شبانه حالتی است که در آن فرد با احساس کوبش، لرزش یا ضربان سریع قلب از خواب بیدار میشود و این وضعیت اغلب ناشی از استرس، مصرف محرکها یا اختلالات خواب است. اگرچه در بسیاری از موارد این پدیده واکنشی طبیعی به سبک زندگی یا اضطراب روزمره است، اما گاهی میتواند هشداری برای وجود مشکلات زمینهای مانند پرکاری تیروئید یا آریتمی قلبی باشد که نیازمند بررسی پزشکی است.
بیدار شدن با قلبی که انگار میخواهد از سینه بیرون بزند، تجربهای بسیار هراسانگیز است و اولین سوالی که به ذهن میرسد این است که “آیا من سکته کردهام؟” یا “چطور میتوانم فوراً آرام شوم؟”. دانستن تفاوت بین یک حمله عصبی گذرا و یک مشکل جدی قلبی، کلید مدیریت این وضعیت است. در ادامه دلایل و روشهای درمان تپش قلب شبانه را به طور کامل شرح میدهیم.
اقدامات فوری هنگام بیدار شدن با تپش قلب
وقتی ناگهان با ضربان قلب بالا از خواب میپرید، سیستم عصبی شما در حالت “جنگ یا گریز” قرار گرفته است. در این لحظات، وحشتزدگی تنها باعث ترشح بیشتر آدرنالین و بدتر شدن وضعیت میشود. بنابراین قبل از هر کاری، باید چرخه استرس را متوقف کنید. راهکارهای زیر به عنوان کمکهای اولیه برای بازگرداندن آرامش عمل میکنند.
اولین قدم تغییر وضعیت بدن است. اگر به پشت خوابیدهاید، به آرامی بنشینید و پاهایتان را از تخت آویزان کنید. دراز کشیدن مطلق باعث میشود خون بیشتری به سمت قلب بازگردد و قلب برای پمپاژ آن باید سختتر کار کند. نشستن به نیروی جاذبه کمک میکند تا فشار را از روی سیستم گردش خون بردارد و تنفس شما راحتتر شود.
تکنیک تنفس ۴-۷-۸ را اجرا کنید. این روش مانند یک کلید خاموش برای سیستم عصبی عمل میکند.
- به مدت ۴ ثانیه هوا را به آرامی از بینی به داخل بکشید.
- نفس خود را به مدت ۷ ثانیه حبس کنید.
- هوا را با فشار ملایم و صدای “هیس” به مدت ۸ ثانیه از دهان خارج کنید. تکرار این چرخه ۳ تا ۴ بار باعث فعال شدن سیستم عصبی پاراسمپاتیک و کاهش فوری ضربان قلب میشود. نوشیدن چند جرعه آب خنک نیز میتواند با تحریک عصب واگ، به تنظیم ریتم قلب کمک کند.
چرا شبها قلبمان تند میزند؟
بسیاری از اوقات، ریشه تپش قلب شبانه در رفتارهای ما طی ساعات بیداری نهفته است. بدن ما مانند یک ماشین حساب دقیق عمل میکند و مجموع ورودیهای روزانه را در شب پردازش میکند. شناسایی این محرکها سادهترین راه برای پیشگیری از تپش قلب است.
مصرف کافئین و محرکها: کافئین نیمعمر طولانی دارد؛ به این معنی که اگر ساعت ۴ بعدازظهر یک قهوه بنوشید، نیمی از کافئین آن هنگام خواب هنوز در خون شما فعال است. این ماده با مسدود کردن گیرندههای خواب و افزایش سطح آدرنالین، مانع از ورود بدن به فاز خواب عمیق میشود. علاوه بر قهوه، چای، نوشابه، شکلات تلخ و حتی برخی مسکنهای بدون نسخه نیز حاوی کافئین هستند.
کمآبی بدن (Dehydration): خون ما حاوی آب است و وقتی بدن کمآب میشود، خون غلیظتر شده و حجم آن کاهش مییابد. در این شرایط قلب مجبور است برای رساندن اکسیژن به بافتها سریعتر و محکمتر تپش کند. تعریق شبانه ناشی از گرمای اتاق یا استفاده از پتوهای سنگین نیز میتواند کمآبی را تشدید کرده و منجر به بیداری با ضربان قلب بالا شود. اطمینان از مصرف آب کافی در طول روز حیاتی است.
شام سنگین و دیرهنگام: خوردن وعدههای غذایی پرچرب، سنگین یا حاوی قند زیاد درست قبل از خواب، بدن را مجبور میکند انرژی زیادی را صرف هضم غذا کند. افزایش جریان خون به سمت معده برای گوارش، باعث میشود قلب ضربان خود را بالا ببرد. علاوه بر این، مصرف قند زیاد باعث نوسان ناگهانی قند خون میشود؛ افت قند خون در نیمههای شب باعث ترشح هورمونهای استرس و بیداری ناگهانی میشود.
نقش استرس و اضطراب در بیداریهای ناگهانی
ذهن ما حتی در خواب نیز فعال است و مسائل حلنشده روز را پردازش میکند. اضطراب و استرس مزمن از شایعترین دلایل تپش قلب شبانه هستند که متاسفانه اغلب نادیده گرفته میشوند. وقتی شما با نگرانی به رختخواب میروید، سطح کورتیزول (هورمون استرس) در بدن بالا میماند و مانع از استراحت واقعی سیستم قلبی-عروقی میشود.
حملات پانیک شبانه یکی دیگر از عوامل مهم است. فرد در این حالت ناگهان با احساس خفگی، تپش قلب شدید و ترس از مرگ بیدار میشود. این حملات اگرچه خطر جانی ندارند، اما علائمی بسیار شبیه به سکته قلبی ایجاد میکنند. تفاوت اصلی این است که حملات پانیک معمولاً پس از چند دقیقه و با آرامسازی فروکش میکنند، در حالی که مشکلات قلبی مداوم هستند.
کابوسهای شبانه نیز میتوانند محرک فیزیکی باشند. وقتی خواب ترسناک میبینید، مغز تفاوتی بین تهدید واقعی و خیالی قائل نمیشود و فرمان ترشح آدرنالین را صادر میکند. این واکنش باعث میشود فرد با قلبی که به شدت میتپد از خواب بپرد. مدیریت استرس از طریق مدیتیشن، نوشتن افکار قبل از خواب و دوری از اخبار منفی میتواند این حملات را کاهش دهد.
بیشتر بخوانید : فشارسنج بازویی و مچی؟ مقایسه مزایا، معایب و دقت
بیماریهای زمینهای موثر بر ضربان قلب
اگر اصلاح سبک زندگی تاثیری در بهبود وضعیت نداشت، باید احتمال وجود بیماریهای زمینهای را در نظر گرفت. بدن انسان یک سیستم به هم پیوسته است و اختلال در یک بخش میتواند خود را به صورت تپش قلب نشان دهد.
اختلالات تیروئید: غده تیروئید مسئول تنظیم متابولیسم بدن است. در بیماری پرکاری تیروئید، متابولیسم بدن بیش از حد سریع میشود که نتیجه آن ضربان قلب بالا، تعریق، کاهش وزن و بیقراری است. این علائم در شب که بدن باید آرام باشد، بیشتر خودنمایی میکنند و فرد را با تپش قلب بیدار میکنند.
کمخونی (Anemia): در افراد مبتلا به کمخونی، تعداد گلبولهای قرمز سالم برای حمل اکسیژن کافی نیست. قلب برای جبران این کمبود اکسیژن، مجبور است سریعتر کار کند تا خون را با سرعت بیشتری در بدن به گردش درآورد. این فشار مضاعف بر قلب، به خصوص در حالت درازکش که بازگشت وریدی خون تغییر میکند، به صورت تپش قلب حس میشود.
بازگشت اسید معده (GERD): رفلاکس معده یا بازگشت اسید به مری، میتواند عصب واگ را تحریک کند. از آنجا که این عصب مسئول کنترل ضربان قلب نیز هست، تحریک آن میتواند منجر به بروز تپش قلب شود. سوزش سر دل شبانه همراه با تپش قلب، نشانه بارز این مشکل است. خوابیدن روی پهلوی چپ و بالا آوردن زیر سر میتواند به کاهش این علائم کمک کند.
آپنه خواب؛ قاتل خاموش خواب آرام
یکی از جدیترین دلایل تپش قلب شبانه، وقفه تنفسی در خواب یا آپنه خواب است. در این اختلال، تنفس فرد برای لحظاتی (چند ثانیه تا یک دقیقه) در طول خواب قطع میشود. این توقف تنفس باعث افت شدید سطح اکسیژن در خون میشود.
مغز برای نجات فرد از خفگی، فرمان ترشح سریع آدرنالین را صادر میکند تا فرد بیدار شده و نفس بکشد. این بیداری ناگهانی با یک نفسنفس زدن شدید و تپش قلب بالا همراه است. بسیاری از افراد متوجه بیدار شدنهای مکرر خود نمیشوند و تنها صبحها احساس خستگی مفرط دارند.
نشانههای هشداردهنده آپنه خواب عبارتند از:
- خروپف بلند و مداوم.
- بیدار شدن با دهان خشک یا گلو درد.
- سردردهای صبحگاهی.
- خوابآلودگی شدید در طول روز. درمان آپنه خواب بسیار حیاتی است، زیرا فشار مداوم بر قلب ناشی از افت اکسیژن، در درازمدت میتواند خطر فشار خون بالا و سکته را افزایش دهد.
تپش قلب در زنان و نوسانات هورمونی
زنان به دلیل تجربه دورههای مختلف تغییرات هورمونی، بیشتر از مردان مستعد تجربه تپش قلب شبانه هستند. هورمونها اثر مستقیمی بر سیستم الکتریکی قلب و عروق خونی دارند و هرگونه نوسان در آنها میتواند ریتم قلب را تغییر دهد.
در دوران بارداری، حجم خون مادر برای تغذیه جنین تا ۵۰ درصد افزایش مییابد. قلب باید سختتر کار کند تا این حجم اضافی را پمپاژ کند که منجر به افزایش ضربان قلب پایه میشود. همچنین در دوران پیش از قاعدگی (PMS) و دوران یائسگی، نوسانات شدید استروژن و پروژسترون میتواند باعث گرگرفتگی و تپش قلب شبانه شود. گرگرفتگیهای یائسگی اغلب با تعریق شبانه و افزایش ضربان قلب همراه هستند که خواب را مختل میکنند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در حالی که اکثر موارد تپش قلب شبانه بیخطر هستند، اما گاهی اوقات نشاندهنده یک مشکل قلبی جدی مانند فیبریلاسیون دهلیزی (Atrial Fibrillation) هستند. تشخیص مرز بین یک عارضه خوشخیم و یک وضعیت اورژانسی برای حفظ سلامت حیاتی است. نباید نسبت به علائم همراه بیتفاوت باشید.
اگر تپش قلب شبانه شما با هر یک از علائم زیر همراه بود، فوراً به پزشک مراجعه کنید: ۱. درد یا احساس سنگینی و فشار روی قفسه سینه. ۲. تنگی نفس شدید که با نشستن بهبود نمییابد. ۳. احساس سرگیجه، سبکی سر یا غش کردن. ۴. درد منتشر شونده به بازوی چپ، فک یا گردن. ۵. تپش قلبی که بیش از چند دقیقه طول بکشد و با تکنیکهای آرامسازی بهبود نیابد.
پزشک معمولاً با انجام نوار قلب (ECG)، آزمایش خون (برای بررسی تیروئید و کمخونی) و گاهی هولتر مانیتورینگ (دستگاهی که ضربان قلب را برای ۲۴ ساعت ثبت میکند)، علت دقیق را تشخیص میدهد. تشخیص زودهنگام میتواند از آسیبهای جدی قلبی جلوگیری کند.
سخن پایانی و مسیر سلامتی
تپش قلب شبانه اغلب پیامی از سمت بدن است که نشان میدهد چیزی در سبک زندگی یا سلامت روان شما نیاز به بازنگری دارد. از مصرف بیرویه کافئین گرفته تا استرسهای مدیریت نشده، همگی میتوانند خواب آرام را از چشمان شما بگیرند. با این حال، توجه به علائم هشداردهنده و تمایز آنها از خستگیهای روزمره بسیار مهم است.
اصلاح عادات خواب، مدیریت استرس و رژیم غذایی سالم، اولین و موثرترین گامها برای درمان این مشکل هستند. اگر این تغییرات موثر واقع نشد، حتماً مشورت با یک متخصص قلب را در اولویت قرار دهید. خواب آرام حق شماست و قلبتان شایسته مراقبت دقیق است. آیا تاکنون فکر کردهاید که کدام عادت روزانه شما ممکن است خواب شبتان را برهم زده باشد؟ شاید امشب بهترین زمان برای شروع تغییری کوچک باشد.
