فشار خون بالا در بارداری یکی از مسائل مهم و شایع در دوران حاملگی است که میتواند سلامت مادر و جنین را تحت تأثیر قرار دهد. فشار خون بالا یعنی نیروی خون که به دیواره رگها وارد میشود، از حد طبیعی بیشتر است. این وضعیت میتواند خطراتی مثل بیماری قلبی، سکته قلبی و سکته مغزی را افزایش دهد. در دوران بارداری، کنترل فشار خون اهمیت ویژهای دارد زیرا میتواند عوارض جدی برای مادر و جنین ایجاد کند. در ادامه، انواع فشار خون بالا، علل، علائم، روشهای درمان و پیشگیری را به طور جامع بررسی می کنیم.
انواع فشار خون بالا در بارداری
فشار خون بالا در دوران بارداری ممکن است قبل از بارداری، در حین بارداری یا پس از زایمان شروع شود. انواع اصلی فشار خون بالا در این دوره عبارتاند از:
1. فشار خون مزمن (Chronic Hypertension)
فشار خون مزمن به حالتی گفته میشود که پیش از هفته ۲۰ بارداری فشار خون مادر بالا بوده و بعد از زایمان نیز ادامه مییابد. برخی زنان ممکن است از ابتدای بارداری به فشار خون بارداری با عوارض اندامی (Preeclampsia) مبتلا شوند؛ این حالت وقتی رخ میدهد که فشار خون بالا همراه با آسیب به اندامها و دفع پروتئین در ادرار ایجاد شود.
2. فشار خون بارداری (Gestational Hypertension)
این نوع فشار خون پس از هفته ۲۰ بارداری آغاز میشود و معمولاً بدون علامت خاصی است. در فشار خون بارداری پروتئین در ادرار مشاهده نمیشود و آسیب به ارگانهای بدن رخ نمیدهد. با این حال، فشار خون بارداری میتواند در برخی موارد به فشار خون مزمن پیشرفت کند.
3. پرهاکلامپسی و اکلامپسی (Preeclampsia & Eclampsia)
پرهاکلامپسی زمانی اتفاق میافتد که فشار خون پس از هفته ۲۰ بارداری افزایش یابد و علائمی مانند پروتئین در ادرار و آسیب به اندامهای بدن مشاهده شود. این اختلال میتواند کلیهها، کبد، مغز و سایر اندامها را تحت تأثیر قرار دهد. اگر پرهاکلامپسی به مرحلهای برسد که تشنج یا کاهش سطح هوشیاری ایجاد کند، به آن اکلامپسی میگویند. در موارد نادر، این علائم ممکن است بعد از زایمان ظاهر شوند که به آن پرهاکلامپسی پس از زایمان گفته میشود. همچنین، در شرایطی که کبد و سلولهای خونی درگیر شوند، سندرم هلپ (HELLP Syndrome) ایجاد میشود که بسیار نادر اما خطرناک است.
چه کسانی بیشتر در معرض فشار خون بالا در بارداری هستند؟
برخی عوامل خطر باعث افزایش احتمال ابتلا به فشار خون بالا در بارداری میشوند:
- داشتن فشار خون مزمن یا بیماری مزمن کلیه قبل از بارداری
- سابقه پرهاکلامپسی در بارداریهای قبلی
- چاقی
- سن کمتر از ۲۰ سال یا بالای ۴۰ سال
- بارداری چندقلویی
- سابقه خانوادگی فشار خون بالا در بارداری
- بیماری هایی مانند دیابت یا لوپوس
علائم فشار خون بالا در بارداری
اغلب فشار خون بالا در بارداری علائم واضح ندارد و تنها هنگام اندازهگیری فشار خون مشخص میشود. با این حال، در پرهاکلامپسی و اکلامپسی ممکن است علائم زیر مشاهده شود:
- پروتئین در ادرار
- تورم صورت و دستها (تورم پاها معمولاً طبیعی است و لزوماً جزو علائم فشار خون بالا در بارداری نیست)
- سردرد مزمن که با روشهای معمول تسکین نمییابد
- تغییرات بینایی مثل تاری دید یا دیدن نقاط نورانی
- درد در ناحیه بالای شکم
- تنگی نفس
- تشنج، تهوع و کاهش حجم ادرار
- خونریزی یا کبودی، خستگی شدید و نارسایی کبدی
دلایل فشار خون پایین و 9 درمان سریع خانگی
چرا فشار خون بالا در دوران بارداری خطرناک است؟
فشار خون بالا میتواند باعث ایجاد مشکلات جدی برای مادر و جنین شود. برخی از مهمترین عوارض عبارتاند از:
عوارض برای مادر
- آسیب به اندامها
- تشنج
- سکته مغزی
- پارگی جفت
- نیاز به زایمان القایی زودرس
عوارض برای جنین
- رشد ناکافی جنین در رحم
- زایمان زودرس (قبل از هفته ۳۷ ام)
- وزن کم هنگام تولد
- افزایش خطر ابتلا به عفونت و مشکلات تنفسی
- کاهش خونرسانی به جفت
- خطرات اصلی برای جنین
تشخیص فشار خون بالا در بارداری
پزشک یا ماما در هر ویزیت قبل از زایمان فشار خون و ادرار مادر را بررسی میکند. در صورت مشاهده فشار خون بالای ۱۴۰/۹۰ میلیمتر جیوه، نیاز است آزمایشهای بیشتری مانند آزمایش خون و بررسی پروتئین در ادرار تجویز شود.
فشار خون در طول روز و بسته به عوامل مختلف مثل استرس، فعالیت جسمانی و وعدههای غذایی ممکن است تغییر کند، بنابراین معمولاً پزشک چند بار اندازهگیری را انجام میدهد و گاهی فشار خون را در دو بازه زمانی و در هر دو بازو ثبت میکند.
درمان فشار خون بالا در بارداری
روش درمان به شدت بیماری، سن حاملگی و سلامت مادر بستگی دارد اما به طور کلی درمان های زیر میتوانند برای فشار خون بالا در بارداری مؤثر باشند :
- پایش منظم توسط پزشک یا ماما: در ویزیتهای قبل از زایمان، فشار خون و ادرار مادر بررسی میشوند. اگر پس از هفته ۲۰ بارداری فشار خون برابر یا بالاتر از ۱۴۰/۹۰ میلیمتر جیوه باشد، نیاز به پیگیری دقیقتری وجود دارد.
- اندازهگیری فشار خون در منزل: توصیه میشود مادر فشار خون خود را بین ویزیتها اندازهگیری کند، مخصوصاً اگر سابقه فشار خون دارد یا در معرض خطر افزایش آن قرار دارد.
- تنظیم فعالیت بدنی و استراحت کافی: پزشک بر اساس وضعیت بارداری و سلامت مادر، سطح مناسب فعالیت جسمانی را تعیین میکند. گاهی لازم است فعالیت کاهش یابد یا استراحت بیشتری انجام شود.
- درمان دارویی با داروهای ایمن برای بارداری: در صورت نیاز، داروهای ضد فشار خون تجویز میشوند. داروهایی مانند لابتالول (Labetalol)، متیل دوپا (Methyldopa) و مسدودکنندههای کانال کلسیم معمولاً در بارداری ایمن هستند.
- آسپرین با دوز پایین برای زنان پرخطر: برای زنانی که دارای فاکتورهای خطر برای پرهاکلامپسی هستند، ممکن است بین هفته ۱۲ تا ۲۸ بارداری یا تا زمان زایمان، آسپرین با دوز پایین دریافت کنند.
- در صورت فشار خون شدید یا علائم خطر: اگر فشار خون بسیار بالا باشد (مثلاً ≥ ۱۶۰/۱۱۰ میلیمتر جیوه) یا علائم پرهاکلامپسی ظاهر شود، مادر ممکن است نیاز به بستری و درمان در بیمارستان داشته باشد.
- تصمیمگیری درباره زمان زایمان: در موارد پرهاکلامپسی یا فشار خون شدید، پزشک ممکن است زایمان پیش از موعد یا القایی را توصیه کند تا خطر برای مادر و جنین کاهش یابد.
هدف از درمان، کاهش خطر عوارض برای مادر و فراهم کردن زمان کافی برای رشد جنین است.
رژیم غذایی مناسب برای کاهش فشار خون بالا در بارداری
رژیم غذایی سالم و متعادل نقش مهمی در کنترل فشار خون دارد:
- چربیهای سالم: آجیل (گردو، فندق)، آووکادو، روغن زیتون و روغن نارگیل
- مواد معدنی مهم: غذاهای سرشار از کلسیم و منیزیم مانند اسفناج، بروکلی و گوجه
- ویتامینها: مکمل ویتامین D و غذاهایی مثل پنیر و زرده تخم مرغ
- غلات کامل: برنج قهوهای، آرد گندم کامل
- محصولات لبنی: ماست، پنیر پارمزان، پنیر چدار
پیشگیری از فشار خون بالا در دوران بارداری
از آنجا که علت دقیق فشار خون بالا در بارداری مشخص نیست، پیشگیری کامل امکانپذیر نیست. با این حال رعایت موارد زیر میتواند به کاهش ریسک کمک کند:
- نگه داشتن وزن بدن در محدوده سالم
- رعایت رژیم غذایی متعادل و سالم
- ورزش منظم و سبک
- اجتناب از سیگار و الکل
- استراحت کافی و کاهش استرس
- مراقبتهای دوران بارداری برای کاهش خطرات
آمادهسازی قبل از بارداری
برای جلوگیری از فشار خون بالا قبل از بارداری، میتوانید یک ویزیت با پزشک متخصص انجام دهید تا وضعیت سلامت قلب، عروق و کلیهها بررسی شود. در صورت داشتن اضافه وزن، پزشک ممکن است کاهش وزن پیش از بارداری را توصیه کند تا بارداری سالمتری داشته باشید.
زایمان و شیردهی
پس از تولد نوزاد، شیردهی برای مادرانی که فشار خون بالا دارند معمولاً ایمن است و حتی میتواند فواید سلامتی قابل توجهی برای مادر و کودک داشته باشد، از جمله تقویت سیستم ایمنی نوزاد و کاهش خطر ابتلا به بیماریهای قلبی-عروقی برای مادر در آینده. با این حال، مهم است که تمامی داروهای مصرفی مادر پیش از شیردهی با پزشک یا ماما بررسی شوند تا اطمینان حاصل شود که هیچ خطری برای نوزاد ایجاد نمیکنند. همچنین، برخی داروهای ضد فشار خون ممکن است به میزان کم وارد شیر مادر شوند، اما اغلب داروهای ایمن برای بارداری و شیردهی وجود دارند که پزشک میتواند جایگزین مناسبی تجویز کند.
جمعبندی و راهنمای نهایی برای مدیریت فشار خون بالا در بارداری
فشار خون بالا در بارداری در مواردی میتواند هم برای مادر و هم برای جنین خطرناک باشد و عوارضی مانند پرهاکلامپسی، زایمان زودرس، محدودیت رشد جنین و آسیب به ارگانهای مادر ایجاد کند. با این حال، تشخیص زودهنگام، پایش منظم توسط پزشک یا ماما، رعایت سبک زندگی سالم، تغذیه مناسب و استفاده از درمانهای ایمن میتواند بسیاری از این عوارض را کنترل یا کاهش دهد. آگاهی از انواع فشار خون، علائم هشداردهنده، فاکتورهای خطر و روشهای پیشگیری، به مادران کمک میکند تا بارداری سالم و کمریسکی را تجربه کنند. در نهایت، همکاری مستمر با تیم پزشکی و پایش سلامت مادر و نوزاد، کلید داشتن یک تجربه بارداری سالم و موفق است.
